โรคซึมเศร้า(Depressive disorder)

นพ.พีรพงศ์ หวังโรจนรัตน์, นพ.ศิระ กิตติวัฒนโชติ

จิตแพทย์ Morning Mind Clinic

โรคซึมเศร้าคืออะไร เรามาทำความรู้จักและเข้าใจให้ลึกซึ้งขึ้นกันนะครับ

โรคซึมเศร้าคืออะไร? นิยาม คำจำกัดความของโรคซึมเศร้า

โรคซึมเศร้า (Depressive disorder) เป็นภาวะทางจิตเวชที่พบได้บ่อยในสังคมปัจจุบัน ซึ่งส่งผลกระทบต่ออารมณ์ ความคิด และพฤติกรรมของผู้ป่วย โดยอาจทำให้เกิดความรู้สึกเศร้า ว่างเปล่า สิ้นหวัง และขาดพลังงานในการทำสิ่งต่างๆ ในชีวิตประจำวัน อาการของโรคซึมเศร้าไม่ได้เป็นเพียงความรู้สึกแย่ชั่วคราว แต่สามารถส่งผลต่อสุขภาพจิตและร่างกายในระยะยาวได้หากไม่ได้รับการรักษาอย่างเหมาะสม

ความสำคัญของการทำความเข้าใจโรคซึมเศร้า

แม้ว่าโรคซึมเศร้าจะเป็นภาวะที่รักษาได้ แต่กลับมีผู้ป่วยจำนวนมากที่ไม่รู้ว่าตนเองกำลังเผชิญกับภาวะนี้ หรืออาจลังเลที่จะขอความช่วยเหลือเนื่องจากความเข้าใจผิดเกี่ยวกับโรคทางจิตเวช สังคมบางแห่งยังคงมองว่าโรคซึมเศร้าเป็นเพียง “ความอ่อนแอ” หรือ “ภาวะทางอารมณ์ที่สามารถควบคุมได้ด้วยตัวเอง” แต่ในความเป็นจริง โรคซึมเศร้ามีสาเหตุที่เกี่ยวข้องกับการเปลี่ยนแปลงของสารเคมีในสมอง ปัจจัยทางพันธุกรรม และสภาพแวดล้อมรอบตัว

สัญญาณที่บ่งบอกว่าคุณหรือคนใกล้ชิดอาจเป็นโรคซึมเศร้า

โรคซึมเศร้ามีลักษณะอาการที่สามารถสังเกตได้ ดังนี้:

•  ✔️ รู้สึกเศร้า หดหู่ เบื่อหน่ายตลอดเวลา
•  ✔️ สูญเสียความสนใจหรือความเพลิดเพลินในกิจกรรมที่เคยชอบ
•  ✔️ อ่อนเพลีย เหนื่อยล้า หรือไม่มีพลังงานในการทำกิจวัตรประจำวัน
•  ✔️ มีปัญหาเกี่ยวกับการนอนหลับ (นอนไม่หลับหรือนอนมากเกินไป)
•  ✔️ เบื่ออาหารทานได้น้อยจนทำให้น้ำหนักลดลง
•  ✔️ รู้สึกว่าตัวเองไร้ค่า หรือตำหนิตัวเองมากเกินไป
• ✔️ สมาธิแย่ลงไม่ดีเหมือนก่อน
• ✔️ ทำอะไรช้าลงไปหมด คิดช้า พูดช้า ทำช้า
•  ✔️ มีความคิดฆ่าตัวตายหรือทำร้ายตัวเอง

หากคุณหรือคนใกล้ชิดมีอาการเหล่านี้เป็นเวลานานกว่า สองสัปดาห์ อาจเป็นสัญญาณของโรคซึมเศร้า และควรปรึกษาจิตแพทย์เพื่อขอคำแนะนำ

โรคซึมเศร้าต่างจากความรู้สึกเศร้าทั่วไปอย่างไร?

ความรู้สึกเศร้าเป็นอารมณ์ที่เกิดขึ้นได้ตามปกติในชีวิต แต่โดยทั่วไปแล้วจะเป็นเพียงชั่วคราวและสามารถดีขึ้นได้เอง อย่างไรก็ตามโรคซึมเศร้ามีลักษณะของอารมณ์เศร้าที่ต่อเนื่องยาวนานและรุนแรงมากพอที่จะส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิตปกติ

ในบทความนี้ เราจะมาทำความเข้าใจเกี่ยวกับ ชนิดของโรคซึมเศร้า, สาเหตุ, แนวทางการรักษา, และ วิธีการป้องกันการกลับเป็นซ้ำ เพื่อให้ผู้อ่านสามารถรับรู้ถึงความสำคัญของโรคนี้ และสามารถขอรับการรักษาได้อย่างเหมาะสม

 

1. ชนิดของโรคซึมเศร้า

โรคซึมเศร้าไม่ได้มีเพียงรูปแบบเดียว แต่สามารถแบ่งออกเป็นหลายชนิด โดยแต่ละชนิดมีลักษณะอาการและความรุนแรงที่แตกต่างกัน การเข้าใจถึงชนิดของโรคซึมเศร้าจะช่วยให้สามารถวินิจฉัยและเลือกแนวทางการรักษาที่เหมาะสมได้อย่างถูกต้อง โรคซึมเศร้าแบ่งเป็นชนิดต่างๆดังนี้

1.1 Major Depressive Disorder (MDD) – โรคซึมเศร้าระดับรุนแรง

MDD หรือ โรคซึมเศร้าแบบรุนแรง เป็นรูปแบบที่พบได้บ่อยที่สุด มีลักษณะของอาการซึมเศร้าอย่างต่อเนื่องเป็นเวลานาน ไม่น้อยกว่า 2 สัปดาห์ และส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิตประจำวัน

 MDD สามารถเกิดขึ้นได้เพียงครั้งเดียว (Single Episode) หรือเป็นซ้ำ (Recurrent Episode) ซึ่งหากเป็นซ้ำหลายครั้ง อาจต้องได้รับการรักษาระยะยาวเพื่อป้องกันการกลับมาเป็นซ้ำ

1.2 Persistent Depressive Disorder (Dysthymia) – โรคซึมเศร้าเรื้อรัง

Dysthymia หรือ โรคซึมเศร้าเรื้อรัง เป็นภาวะที่มีอาการซึมเศร้าแบบไม่รุนแรงมาก แต่เกิดขึ้นต่อเนื่องเป็นระยะเวลานาน อย่างน้อย 2 ปี (ในผู้ใหญ่) หรือ 1 ปี (ในวัยรุ่น)

 แม้ว่าอาการของ Dysthymia จะไม่รุนแรงเท่า MDD แต่เนื่องจากอาการเกิดขึ้นเป็นเวลานาน อาจส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตของผู้ป่วยได้มากในระยะยาว

 1.3 ภาวะซึมเศร้า (Depressive Episode) ใน Bipolar Disorder (ภาวะอารมณ์สองขั้ว)

โรคไบโพลาร์เป็นภาวะที่มีช่วง อารมณ์แปรปรวนเป็นสองขั้ว คือช่วง ภาวะซึมเศร้า (Depressive Episode) และช่วง ภาวะอารมณ์ดีผิดปกติ (Manic Episode หรือ Hypomanic Episode)

 ภาวะซึมเศร้าในโรคไบโพลาร์คล้ายกับ MDD แต่มีความแตกต่างที่สำคัญคือ ผู้ป่วยจะมีช่วงของอารมณ์ดีหรือกระตือรือร้นมากเกินไป (Mania หรือ Hypomania) แทรกอยู่ด้วย ซึ่งทำให้การรักษาแตกต่างจากโรคซึมเศร้าแบบทั่วไป

1.4 ภาวะซึมเศร้าที่เกิดจากสาเหตุทางกายต่างๆ

โรคซึมเศร้าไม่ได้เกิดจากปัจจัยทางจิตใจเพียงอย่างเดียว แต่ในบางกรณีอาจเกิดจากปัจจัยทางร่างกายที่ส่งผลกระทบต่อสมดุลของสารเคมีในสมอง ภาวะซึมเศร้าประเภทนี้เรียกว่า “ภาวะซึมเศร้าจากสาเหตุทางกาย” (Depression due to Medical Conditions) ซึ่งพบได้ในกลุ่มผู้ป่วยที่มีภาวะฮอร์โมนผิดปกติ การเปลี่ยนแปลงของร่างกาย หรือโรคบางชนิดที่มีผลกระทบต่อระบบประสาท ตัวอย่างเช่น

@ Premenstrual Dysphoric Disorder (PMDD) – โรคซึมเศร้าก่อนมีประจำเดือน

PMDD เป็นภาวะซึมเศร้าที่เกิดขึ้นก่อนมีประจำเดือน โดยจะมีอาการซึมเศร้าหรืออารมณ์แปรปรวนอย่างรุนแรงในช่วง 1-2 สัปดาห์ก่อนมีประจำเดือน และดีขึ้นหลังจากมีประจำเดือน

 PMDD แตกต่างจาก PMS (Premenstrual Syndrome) ตรงที่อาการรุนแรงกว่า และส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิตประจำวัน

@ Postpartum Depression – โรคซึมเศร้าหลังคลอด

โรคซึมเศร้าหลังคลอด เป็นภาวะซึมเศร้าที่เกิดขึ้นในคุณแม่หลังคลอด ภายใน 4 สัปดาห์ถึง 1 ปีหลังคลอด ซึ่งมีสาเหตุมาจาก:

• การเปลี่ยนแปลงของฮอร์โมนหลังคลอด
• ความเครียดและความกดดันจากการเลี้ยงลูก
• ความรู้สึกโดดเดี่ยว หรือขาดการสนับสนุนจากครอบครัว

 โรคซึมเศร้าหลังคลอด จำเป็นต้องได้รับการรักษาอย่างเหมาะสม เนื่องจากอาจส่งผลต่อทั้งแม่และลูกได้

@ Depression due to Hypothyroidism – ภาวะซึมเศร้าจากภาวะไฮโปไทรอยด์ ซึ่งทำให้เกิดอาการซึมเศร้าได้

@ Depression due to SLE – โรคซึมเศร้าจากภาวะ SLE ซึ่งทำให้เกิดอาการซึมเศร้าได้

1.5 โรคซึมเศร้าที่เกิดจากยาหรือสารต่างๆ (Substance induced Depressive Disorder) ได้แก่ โรคซึมเศร้าที่อาการซึมเศร้ามีสาเหตุมาจากยาหรือสารต่างๆ  เช่น Alcohol, Steroids

2. การวินิจฉัยโรคซึมเศร้า – Major Depressive Disorder (MDD)

โรคซึมเศร้าสามารถวินิจฉัยได้โดย จิตแพทย์ โดยใช้แนวทางดังนี้:

2.1 การใช้เกณฑ์ DSM-5

DSM-5 (The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th Edition) เป็นแนวทางที่ใช้ในการวินิจฉัยโรคทางจิตเวช ซึ่งกำหนดว่าการวินิจฉัยโรคซึมเศร้า ผู้ป่วยต้องมีอาการอย่างน้อย 5 ใน 9 ข้อ และต้องเกิดขึ้นต่อเนื่องอย่างน้อย 2 สัปดาห์ ได้แก่:

•  ✅ อารมณ์ซึมเศร้าเกือบทั้งวัน (Depressed mood most of the day)
•  ✅ สูญเสียความสนใจหรือความสุขในกิจกรรมต่างๆ (Markedly diminished interest or pleasure in all, or almost all, activities most of the day)
•  ✅ น้ำหนักลดหรือเพิ่มขึ้นผิดปกติ
•  ✅ นอนไม่หลับหรือนอนมากเกินไป (Insomnia หรือ Hypersomnia)
•  ✅ อ่อนเพลีย ไม่มีพลังงาน (Fatigue or loss of energy)
•  ✅ รู้สึกว่าตัวเองไร้ค่า หรือตำหนิตัวเองมากเกินไป (Feelings of worthlessness or excessive guilt)
•  ✅ มีปัญหาในการคิด การตัดสินใจ หรือสมาธิลดลง (Diminished ability to think or concentrate)
•  ✅ กระสับกระส่าย หรือเชื่องช้าลงผิดปกติ (Psychomotor agitation or retardation)
•  ✅ มีความคิดเกี่ยวกับความตายหรือฆ่าตัวตาย (Recurrent thoughts of death, suicidal ideation, or attempt)

Additional Required Criteria (เกณฑ์เพิ่มเติมที่ต้องพิจารณา)

นอกจาก 5 ใน 9 อาการข้างต้นแล้ว DSM-5 ยังระบุ เงื่อนไขเพิ่มเติมที่ต้องเข้าเกณฑ์ เพื่อให้สามารถวินิจฉัยว่าเป็นโรคซึมเศร้า Major Depressive Disorder (MDD) ได้อย่างถูกต้อง:

• ✅ อาการต้องรุนแรงพอที่จะส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิตประจำวัน (Symptoms cause clinically significant distress or impairment in social, occupational, or other important areas of functioning.)
• ✅ อาการต้องไม่เกิดจากผลของสารเสพติดหรือภาวะทางการแพทย์อื่น ๆ เช่น โรคไทรอยด์ผิดปกติ, การใช้ยาเสพติด หรือผลข้างเคียงจากยา (The symptoms are not due to the physiological effects of a substance or another medical condition.)
• ✅ อาการต้องไม่สามารถอธิบายได้จากโรคทางจิตเวชอื่น ๆ เช่น Bipolar Disorder หรือ Schizoaffective Disorder (The symptoms are not better explained by another mental disorder.)
• ✅ ไม่มีประวัติของภาวะ Mania หรือ Hypomania (There has never been a manic or hypomanic episode.)

 หมายเหตุ: หากผู้ป่วยเคยมีภาวะ Mania หรือ Hypomania มาก่อน แม้จะเคยมีช่วงของภาวะซึมเศร้า ก็จะถูกวินิจฉัยว่าเป็น Bipolar Disorder แทน

2.2 การตรวจสอบสาเหตุทางกายภาพ

นอกจากการวินิจฉัยทางจิตเวช แพทย์อาจทำการตรวจเลือดหรือทดสอบสุขภาพร่างกายเพื่อตรวจสอบสาเหตุอื่นๆ ที่อาจทำให้เกิดภาวะซึมเศร้า เช่น:

• โรคไทรอยด์ผิดปกติ ซึ่งสามารถทำให้เกิดอาการซึมเศร้าได้
• ภาวะพร่องวิตามิน B12 หรือ D
• ผลข้างเคียงจากยา เช่น สเตียรอยด์ หรือยารักษาความดันโลหิต

3.การรักษาโรคซึมเศร้า

การรักษาโรคซึมเศร้ามีหลายวิธี ซึ่งการเลือกใช้วิธีต่างๆอย่างใดอย่างหนึ่งหรือหลายอย่างร่วมกัน ควร ปรึกษาจิตแพทย์ การรักษาโรคซึมเศร้ามีวิธีต่างๆ ดังนี้

3.1 การรักษาด้วยยา

ยาต้านเศร้า (Antidepressants) เป็นหนึ่งในวิธีการรักษาหลักของโรคซึมเศร้า โดยมีบทบาทในการปรับสมดุลของสารเคมีในสมองที่เกี่ยวข้องกับอารมณ์ การทำความเข้าใจถึง กลไกการทำงานของยา ผลลัพธ์จากการศึกษา และระยะเวลาที่ต้องใช้ยา จะช่วยให้ผู้ป่วยสามารถรับการรักษาได้อย่างมีประสิทธิภาพ

3.1.1. ยาต้านเศร้าคืออะไร และทำงานอย่างไร?

ยาต้านเศร้าทำงานโดยการปรับระดับของสารสื่อประสาทที่สำคัญในสมอง ซึ่งมีบทบาทต่ออารมณ์และความรู้สึก ได้แก่:

• เซโรโทนิน (Serotonin, 5-HT) → ควบคุมอารมณ์ ความสงบ และการนอน

• นอร์เอพิเนฟริน (Norepinephrine, NE) → ส่งผลต่อพลังงานและการตอบสนองต่อความเครียด

• โดปามีน (Dopamine, DA) → มีผลต่อแรงจูงใจและความพึงพอใจ

ยาต้านเศร้าทำงานโดยการเพิ่มระดับของสารสื่อประสาทเหล่านี้ในสมอง เพื่อช่วยให้ผู้ป่วยสามารถฟื้นตัวจากภาวะซึมเศร้าได้

3.1.2. กลุ่มของยาต้านเศร้า และความแตกต่างในการรักษา

ยาต้านเศร้าสามารถแบ่งออกเป็นหลายกลุ่ม ตามกลไกการออกฤทธิ์ ได้แก่:

(1) Selective Serotonin Reuptake Inhibitors (SSRIs) – เป็นยาต้านเศร้ากลุ่มแรกที่นิยมใช้

• ✅ กลไก: เพิ่มระดับเซโรโทนินโดยการยับยั้งการดูดกลับที่ปลายประสาท
• ✅ ตัวอย่างยา: Fluoxetine, Sertraline, Escitalopram, Paroxetine
• ✅ ข้อดี:ผลข้างเคียงน้อยกว่ายากลุ่มเก่า, มีประสิทธิภาพสูงและปลอดภัย

• ✅ ข้อเสีย: อาจมีผลข้างเคียงเช่น คลื่นไส้ นอนไม่หลับ หรือความต้องการทางเพศลดลง

(2) Serotonin-Norepinephrine Reuptake Inhibitors (SNRIs) – สำหรับผู้ที่ไม่ตอบสนองต่อ SSRIs

• ✅ กลไก: เพิ่มระดับของทั้ง เซโรโทนิน และ นอร์เอพิเนฟริน
• ✅ ตัวอย่างยา: Venlafaxine, Duloxetine, Desvenlafaxine
• ✅ ข้อดี: มีผลต่ออาการปวดเรื้อรัง เช่น โรคปวดกล้ามเนื้อ Fibromyalgia

• ✅ ข้อเสีย: อาจเพิ่มความดันโลหิตและทำให้วิตกกังวลในบางกรณี

(3) Tricyclic Antidepressants (TCAs) – ยาต้านเศร้ากลุ่มเก่าที่มีประสิทธิภาพสูง

• ✅ กลไก: เพิ่มระดับของ เซโรโทนินและนอร์เอพิเนฟริน แต่มีผลต่อสารสื่อประสาทอื่นๆ ด้วย
• ✅ ตัวอย่างยา: Amitriptyline, Nortriptyline, Imipramine
• ✅ ข้อดี: มีประสิทธิภาพสูงในการรักษาภาวะซึมเศร้ารุนแรง

• ✅ ข้อเสีย: มีผลข้างเคียงมาก เช่น ง่วงนอน ปากแห้ง ท้องผูก ความดันโลหิตต่ำ

 (4) ยาต้านเศร้ากลุ่มอื่นๆ

ซึ่งปัจจุบันมียากลุ่มใหม่หลายๆตัว ที่ผ่านการศึกษาพบว่ามีประสิทธิภาพในการรักษาโรคซึมเศร้า เช่น Mirtazapine, Agomelatine

3.1.3. จากการศึกษาพบว่ายาต้านเศร้ามีประสิทธิภาพเพียงใด?

สถิติความสำเร็จของยาต้านเศร้า

• 60-70% ของผู้ป่วยซึมเศร้าตอบสนองต่อยาต้านเศร้า ภายใน 4-6 สัปดาห์

• ประมาณ 30% ของผู้ป่วยไม่ตอบสนองต่อยาตัวแรก และต้องปรับเปลี่ยนยา

• การใช้ยาต้านเศร้าร่วมกับ CBT หรือ MBCT สามารถเพิ่มโอกาสฟื้นตัวได้ถึง 70-80%

 หมายเหตุ: ยาต้านเศร้าไม่ได้มีผลทันที ผู้ป่วยต้องใช้เวลาอย่างน้อย 2-4 สัปดาห์ก่อนเห็นผลที่ชัดเจน

3.1.4. ต้องใช้ยาต้านเศร้านานแค่ไหน?

ระยะเวลาในการใช้ยาแตกต่างกันไปตามความรุนแรงของโรคและประวัติการเป็นซ้ำ

(1) การใช้ยาในผู้ป่วยซึมเศร้าครั้งแรก

• ✅ ควรใช้ยา อย่างน้อย 6-12 เดือน แม้ว่าจะรู้สึกดีขึ้นแล้ว
• ✅ หยุดยาเร็วเกินไปอาจทำให้เกิดการกลับเป็นซ้ำได้ถึง 50%

(2) การใช้ยาในผู้ที่เคยเป็นซึมเศร้าซ้ำ

• ✅ ผู้ที่เป็นซ้ำมากกว่า 2 ครั้ง ควรใช้ยา 1-2 ปี
• ✅ หากเป็นซ้ำบ่อยๆ หรือมีภาวะซึมเศร้าเรื้อรัง อาจต้องใช้ยาตลอดชีวิต

 ข้อควรระวัง: การหยุดยาต้องทำอย่างค่อยเป็นค่อยไป ห้ามหยุดยาเองโดยไม่ได้รับคำแนะนำจากแพทย์ เนื่องจากอาจเกิด Withdrawal Symptoms เช่น เวียนศีรษะ นอนไม่หลับ วิตกกังวล

 3.1.5. การเลือกใช้ยาให้เหมาะสมกับผู้ป่วย

แพทย์จะเลือกยาต้านเศร้าตามปัจจัยต่างๆ เช่น

•  ✔️ ประวัติการใช้ยาและการตอบสนองต่อยาในอดีต
•  ✔️ อาการของโรคซึมเศร้า เช่น หากมีอาการวิตกกังวลร่วม อาจเลือก SSRIs
•  ✔️ ผลข้างเคียงที่ผู้ป่วยสามารถทนได้ เช่น หากต้องการยาที่ช่วยให้นอนหลับ อาจเลือก Mirtazapine
•  ✔️ ภาวะสุขภาพอื่นๆ เช่น หากมีโรคหัวใจ อาจหลีกเลี่ยง TCAs

3.2 การทำจิตบำบัด(Psychotherapy)

จากการศึกษาพบว่าการทำจิตบำบัดแบบ CBT มีประสิทธิภาพในการรักษาโรคซึมเศร้า อย่างไรก็ตามหากอาการซึมเศร้ามีความรุนแรงในระดับสูง ควรรักษาด้วยการใช้ยาควบคู่กับการทำจิตบำบัดด้วย

3.2.1. Cognitive Behavioral Therapy (CBT) – การบำบัดทางความคิดและพฤติกรรม

Cognitive Behavioral Therapy (CBT) หรือ การบำบัดทางความคิดและพฤติกรรม เป็นแนวทางการรักษาโรคซึมเศร้าที่ได้รับการพิสูจน์ทางวิทยาศาสตร์ว่ามีประสิทธิภาพสูง CBT มุ่งเน้นไปที่การปรับเปลี่ยนรูปแบบความคิดและพฤติกรรมที่เป็นปัญหา เพื่อช่วยให้ผู้ป่วยรับมือกับอาการซึมเศร้าได้ดีขึ้น

(1) CBT คืออะไร และทำงานอย่างไร?

CBT เป็นการบำบัดที่ช่วยให้ผู้ป่วยสามารถ ระบุและเปลี่ยนแปลงความคิดลบ (Negative Thinking Patterns) และพฤติกรรมที่ส่งผลเสีย โดยมุ่งเน้นไปที่ 3 องค์ประกอบหลัก:

• ✅ 1. ความคิด (Cognition): ช่วยให้ผู้ป่วยตระหนักถึงรูปแบบความคิดที่เป็นลบ และหาวิธีปรับเปลี่ยนความคิดให้เป็นกลางหรือเป็นบวกมากขึ้น

• ✅ 2. พฤติกรรม (Behavior): แก้ไขพฤติกรรมที่ส่งเสริมอาการซึมเศร้า เช่น การหลีกเลี่ยงสังคม หรือการละเลยกิจกรรมที่เคยทำให้มีความสุข
• ✅ 3. อารมณ์ (Emotion): การเปลี่ยนแปลงความคิดและพฤติกรรมสามารถช่วยให้ผู้ป่วยรู้สึกดีขึ้นและมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น

CBT แตกต่างจากการบำบัดแบบอื่นอย่างไร?

• เน้นปัจจุบันมากกว่าการขุดคุ้ยอดีต – CBT ไม่ได้เน้นการวิเคราะห์อดีตมากเกินไป แต่ช่วยให้ผู้ป่วยรับมือกับปัจจุบันและอนาคต
• มีโครงสร้างชัดเจน และมีเป้าหมายที่วัดผลได้ – มีการบ้านและแบบฝึกหัดที่ช่วยให้ผู้ป่วยพัฒนาทักษะในการรับมือกับอาการซึมเศร้า
• ใช้เวลาไม่นาน (Short-term Therapy) – CBT มักใช้ระยะเวลารักษาประมาณ 12-20 สัปดาห์ และมีประสิทธิภาพสูง

(2) วิธีการทำงานของ CBT ในการรักษาโรคซึมเศร้า

CBT ช่วยให้ผู้ป่วย รับรู้และจัดการกับความคิดลบ ผ่านกระบวนการดังนี้:

(2.1)การระบุความคิดเชิงลบ (Identifying Negative Thought Patterns)

• ผู้ป่วยมักมี Cognitive Distortions (กับดักทางความคิด) เช่น All-or-Nothing Thinking, Overgeneralization หรือ Catastrophizing
• ตัวอย่าง:

❌ “ฉันทำผิดพลาด แสดงว่าฉันล้มเหลวหมดทุกอย่าง” (Overgeneralization)

✅ เปลี่ยนเป็น: “ฉันทำผิดพลาดครั้งนี้ แต่ฉันยังสามารถเรียนรู้และปรับปรุงได้”

(2.2) การท้าทายความคิดลบ (Challenging Negative Thoughts)

• นักบำบัดจะช่วยให้ผู้ป่วย ตั้งคำถามกับความคิดลบ และทบทวนหลักฐานเพื่อปรับมุมมอง

• ตัวอย่าง:

❓ “ฉันคิดว่าไม่มีใครชอบฉันเลย” → มีหลักฐานอะไรที่สนับสนุนหรือหักล้างความคิดนี้?

(2.3) การเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม (Behavioral Activation)

• การส่งเสริมให้ผู้ป่วยกลับไปทำกิจกรรมที่เคยทำให้รู้สึกดี เช่น ออกกำลังกาย พบปะเพื่อนฝูง หรือทำงานอดิเรก
• การตั้งเป้าหมายเล็กๆ ที่เป็นไปได้ เช่น เริ่มต้นด้วยการเดินเล่นวันละ 10 นาที

(2.4) การฝึกทักษะเพื่อจัดการกับความเครียดและอารมณ์ (Coping Strategies)

• การฝึกหายใจลึกและการทำสมาธิ (Mindfulness & Relaxation Techniques)
• การฝึกปรับเปลี่ยนมุมมอง (Cognitive Restructuring)

(3) ผลลัพธ์จากการศึกษาทางวิทยาศาสตร์เกี่ยวกับ CBT ในการรักษาซึมเศร้า

 จากการศึกษาพบว่า:

• CBT มีประสิทธิภาพใกล้เคียงกับยาต้านเศร้า (Antidepressants) ในการรักษาผู้ป่วยซึมเศร้าระดับเล็กน้อยถึงปานกลาง
• 50-75% ของผู้ป่วยที่ได้รับการบำบัดด้วย CBT มีอาการดีขึ้นอย่างมีนัยสำคัญ
• CBT สามารถลดอัตราการกลับเป็นซ้ำของโรคซึมเศร้าได้มากกว่า 50%
• CBT มีผลข้างเคียงน้อยกว่าการใช้ยา และเป็นทางเลือกที่ดีสำหรับผู้ที่ไม่ต้องการพึ่งยาต้านเศร้า

 

 หมายเหตุ:

• CBT อาจไม่ได้ผลดีสำหรับผู้ป่วยซึมเศร้าระดับรุนแรงเพียงอย่างเดียว อาจต้องใช้ร่วมกับ ยาต้านเศร้า
• CBT + Antidepressants มีประสิทธิภาพสูงสุดในการป้องกันการกลับมาเป็นซ้ำ

(4) CBT ควรใช้ในกรณีไหน?

• ซึมเศร้าระดับเล็กน้อยถึงปานกลาง: สามารถใช้ CBT เป็นการรักษาหลัก
• ซึมเศร้าระดับรุนแรง: มักใช้ CBT ควบคู่กับยาต้านเศร้า
• ซึมเศร้าเรื้อรัง (Dysthymia): CBT ช่วยให้ผู้ป่วยเรียนรู้การจัดการความเครียดในระยะยาว
• ผู้ที่ไม่ตอบสนองต่อยาหรือต้องการลดปริมาณการใช้ยา: สามารถใช้ CBT เป็นทางเลือก

(5) CBT ฝึกให้รู้จักจัดการกับความคิดบิดเบือนต่างๆ

Cognitive Distortions: รูปแบบการบิดเบือนทางความคิด

Cognitive Distortions หรือ “กับดักทางความคิด” เป็นแนวคิดที่อธิบายว่า ผู้ป่วยซึมเศร้ามีแนวโน้มที่จะมองโลกผ่านกรอบความคิดที่ผิดเพี้ยน ซึ่งส่งผลให้พวกเขารู้สึกแย่ขึ้น โดยมีประเภทหลักๆ ดังต่อไปนี้

(5.1) All-or-Nothing Thinking (การคิดแบบสุดโต่ง)

 มองทุกอย่างเป็นขาวหรือดำ ไม่มีตรงกลาง เช่น

• “ถ้าฉันไม่ทำได้ดีเยี่ยม แสดงว่าฉันล้มเหลว”
• “ถ้าคนอื่นไม่ชอบฉัน แสดงว่าพวกเขาเกลียดฉัน”

(5.2) Overgeneralization (การเหมารวม)

 ตีความเหตุการณ์เพียงครั้งเดียวว่าเป็นความจริงที่เกิดขึ้นเสมอ เช่น

• “ฉันเคยสอบตก แสดงว่าฉันจะไม่มีวันเรียนเก่งได้เลย”
• “ฉันถูกคนรักทิ้ง แสดงว่าไม่มีใครจะรักฉันได้อีก”

(5.3) Mental Filtering (การเลือกมองเฉพาะสิ่งแย่ๆ)

 ให้ความสำคัญกับสิ่งแย่ๆ เพียงด้านเดียว และมองข้ามสิ่งดีๆ เช่น

• “แม้ว่าฉันจะทำงานสำเร็จไป 9 อย่าง แต่เพราะฉันทำพลาด 1 อย่าง แสดงว่าฉันไร้ความสามารถ”

(5.4) Disqualifying the Positive (การปฏิเสธสิ่งดีๆ)

 ปฏิเสธหรือลดคุณค่าของสิ่งดีๆ ที่เกิดขึ้น เช่น

• “พวกเขาชมฉันเพราะแค่พูดให้กำลังใจ ไม่ใช่เพราะฉันทำได้ดีจริงๆ”

• “ฉันสอบผ่านเพราะโชคช่วย ไม่ใช่เพราะความสามารถของฉัน”

(5.5) Jumping to Conclusions (การสรุปด่วนโดยไม่มีหลักฐาน)

แบ่งเป็น 2 รูปแบบหลัก:
 ✅ Mind Reading (การอ่านใจผู้อื่น) – คิดไปเองว่าคนอื่นมองเราในทางลบ เช่น

• “พวกเขาคงคิดว่าฉันเป็นคนงี่เง่า”

✅ Fortune Telling (การทำนายอนาคต) – คาดการณ์อนาคตในทางลบโดยไม่มีหลักฐาน เช่น

• “ฉันจะไม่มีวันได้งานดีๆ แน่นอน”

(5.6) Magnification & Minimization (การขยายปัญหาหรือมองข้ามข้อดีของตัวเอง)

 Magnification (การขยายปัญหา) – ทำให้ปัญหาดูใหญ่เกินจริง เช่น

• “ฉันทำผิดพลาดครั้งเดียว แสดงว่าฉันไม่มีทางประสบความสำเร็จได้เลย”

 Minimization (การมองข้ามข้อดีของตัวเอง) – ลดคุณค่าของความสำเร็จของตัวเอง เช่น

• “ฉันแค่โชคดีเท่านั้นเอง ไม่ใช่ว่าฉันทำได้ดีจริงๆ”

(5.7) Emotional Reasoning (ใช้ความรู้สึกแทนข้อเท็จจริง)

 เชื่อว่าความรู้สึกของตัวเองเป็นความจริง เช่น

• “ฉันรู้สึกไร้ค่ามาก นั่นหมายความว่าฉันต้องเป็นคนไร้ค่าแน่ๆ”

• “ฉันรู้สึกว่าทุกคนเกลียดฉัน แสดงว่ามันต้องเป็นเรื่องจริง”

(5.8) “Should” Statements (การใช้คำว่า “ควรจะ” กับตัวเองมากเกินไป)

 ตั้งมาตรฐานที่เข้มงวดให้กับตัวเอง เช่น

• “ฉันควรจะเก่งกว่านี้”

• “ฉันต้องไม่ทำผิดพลาดเลย”

(5.9) Labeling (การติดฉลากตัวเองในทางลบ)

 แทนที่จะพิจารณาพฤติกรรมเพียงครั้งเดียว กลับเหมารวมและตีตราตัวเอง เช่น

• “ฉันสอบตก แสดงว่าฉันมันโง่”

• “ฉันลืมส่งงาน แสดงว่าฉันเป็นคนขี้แพ้”

(5.10) Personalization (การโทษตัวเองทุกอย่าง)

 คิดว่าตัวเองเป็นสาเหตุของปัญหาทั้งหมด แม้ว่าจะไม่มีหลักฐาน เช่น

• “พ่อแม่ทะเลาะกันเพราะฉันเป็นลูกที่ไม่ดี”

• “เพื่อนในกลุ่มเงียบไป แสดงว่าพวกเขาโกรธฉันแน่ๆ”

(6) CBT ใช้ในการฝึกปรับ Cognitive Triad

Cognitive Triad คืออะไร?

Cognitive Triad หรือ “สามเหลี่ยมความคิดด้านลบ” เป็นแนวคิดทางจิตวิทยาที่พัฒนาโดย Aaron Beck นักจิตวิทยาชื่อดังซึ่งเป็นผู้บุกเบิก Cognitive Behavioral Therapy (CBT) แนวคิดนี้อธิบายว่า ผู้ที่เป็นโรคซึมเศร้ามักมีรูปแบบความคิดที่เป็นลบเกี่ยวกับ 3 ด้านหลัก ได้แก่

1. มุมมองต่อตัวเอง (Negative View of Self) – รู้สึกว่าตัวเองไร้ค่า ไม่ดีพอ หรือเป็นภาระให้กับผู้อื่น เช่น

• “ฉันล้มเหลวในทุกสิ่ง”
• “ฉันไม่คู่ควรกับความรักและการยอมรับ”

2. มุมมองต่อโลก (Negative View of the World) – รู้สึกว่าโลกเป็นสถานที่ที่โหดร้าย ไม่มีความยุติธรรม หรือไม่มีอะไรที่สามารถทำให้รู้สึกดีขึ้นได้ เช่น

• “ไม่มีใครสนใจฉันจริงๆ”
• “โลกนี้เต็มไปด้วยความผิดหวัง”

3. มุมมองต่ออนาคต (Negative View of the Future) – คิดว่าสิ่งต่างๆ จะไม่มีวันดีขึ้น และรู้สึกหมดหวังเกี่ยวกับอนาคต เช่น

• “ฉันไม่มีวันประสบความสำเร็จ”
• “ไม่มีอะไรที่จะทำให้ฉันมีความสุขได้”

Cognitive Triad กับโรคซึมเศร้า

การที่ผู้ป่วยมีความคิดลบทั้ง 3 ด้านนี้ เป็นวงจรที่ทำให้โรคซึมเศร้ารุนแรงขึ้นและเรื้อรัง เช่น

 คนที่รู้สึกว่าตัวเองไร้ค่า (Negative View of Self) อาจไม่อยากเข้าสังคม (Negative View of the World) และคิดว่าอนาคตของตัวเองไม่มีทางดีขึ้น (Negative View of the Future)

 วงจรความคิดลบนี้จะทำให้ผู้ป่วยรู้สึกสิ้นหวัง ขาดแรงจูงใจ และอาจนำไปสู่พฤติกรรมเชิงลบ เช่น การแยกตัวจากสังคม การละเลยกิจวัตรประจำวัน หรือแม้กระทั่งความคิดฆ่าตัวตาย

ตัวอย่างของ Cognitive Triad ในชีวิตจริง

เหตุการณ์ที่เกิดขึ้น	มุมมองของคนปกติ	มุมมองของผู้ป่วยโรคซึมเศร้า
สอบตก	“ครั้งหน้าฉันจะตั้งใจอ่านหนังสือมากขึ้น”	“ฉันมันโง่ ไม่มีทางทำได้ดีขึ้น”
โดนปฏิเสธจากงาน	“อาจมีโอกาสที่ดีกว่ารออยู่”	“ฉันไม่คู่ควรกับงานที่ดี”
ถูกวิจารณ์	“ฉันจะนำคำแนะนำไปปรับปรุง”	“ทุกคนต้องเกลียดฉันแน่ๆ”

 สังเกตได้ว่า ผู้ป่วยโรคซึมเศร้ามักจะตีความเหตุการณ์ในทางลบเสมอ ซึ่งทำให้พวกเขาติดอยู่ในกับดักของความคิดเชิงลบ

แนวทางที่สามารถช่วยให้ผู้ป่วยเปลี่ยนแปลงรูปแบบความคิด Cognitive Triad เหล่านี้ ได้แก่

1. Cognitive Behavioral Therapy (CBT)

CBT เป็นการบำบัดที่ช่วยให้ผู้ป่วยเรียนรู้ การระบุความคิดลบและเปลี่ยนเป็นความคิดที่เป็นกลางหรือเป็นบวกมากขึ้น
 ตัวอย่าง:
 ✅ เปลี่ยนจาก “ฉันมันล้มเหลว” → “ฉันอาจจะผิดพลาด แต่ฉันสามารถเรียนรู้และพัฒนาตัวเองได้”

2. การบันทึกความคิด (Thought Record)

ผู้ป่วยสามารถใช้ การจดบันทึกความคิด เพื่อทบทวนว่าความคิดของตนเองสมเหตุสมผลหรือไม่
 ตัวอย่าง:
 ✏️ เขียนเหตุการณ์ → เขียนความคิดที่เกิดขึ้น → ประเมินความถูกต้องของความคิด

3. ฝึก Mindfulness และ MBCT

Mindfulness-Based Cognitive Therapy (MBCT) ช่วยให้ผู้ป่วยเรียนรู้ การอยู่กับปัจจุบัน และไม่ปล่อยให้ความคิดลบมาครอบงำ

4. การทบทวนหลักฐาน (Cognitive Restructuring)

ช่วยให้ผู้ป่วย ฝึกคิดเชิงตรรกะและตั้งคำถามกับความคิดลบของตัวเอง เช่น
 ❓ “มีหลักฐานอะไรที่บอกว่าฉันไม่มีทางประสบความสำเร็จ?”

3.2.2 MBCT (Mindfulness-Based Cognitive Therapy) – การบำบัดด้วยการตระหนักรู้เพื่อป้องกันการกลับเป็นซ้ำของโรคซึมเศร้า

Mindfulness-Based Cognitive Therapy (MBCT) เป็นแนวทางการบำบัดทางจิตวิทยาที่ถูกพัฒนาเพื่อป้องกันการกลับเป็นซ้ำของโรคซึมเศร้า โดยผสมผสานระหว่าง การบำบัดทางความคิดและพฤติกรรม (CBT) กับ การฝึกสติ (Mindfulness Meditation) ซึ่งช่วยให้ผู้ป่วยสามารถรับมือกับความคิดเชิงลบได้อย่างมีประสิทธิภาพ

 

(1) MBCT คืออะไร และแตกต่างจาก CBT อย่างไร?

CBT (Cognitive Behavioral Therapy)

•  เน้นไปที่ การปรับเปลี่ยนความคิดเชิงลบ (Negative Thought Patterns) และพฤติกรรมที่ส่งผลกระทบต่ออารมณ์
•  ใช้หลักการของ Cognitive Restructuring เพื่อช่วยให้ผู้ป่วยท้าทายความคิดลบและเปลี่ยนแปลงมุมมอง
• MBCT (Mindfulness-Based Cognitive Therapy)
• เน้นไปที่ การตระหนักรู้และยอมรับความคิดและอารมณ์ของตัวเองโดยไม่ตัดสิน
• ฝึกให้ผู้ป่วยเรียนรู้ การอยู่กับปัจจุบัน และปล่อยวางจากความคิดลบ

 สรุปความแตกต่าง:

ลักษณะ	CBT	MBCT
เป้าหมาย	เปลี่ยนความคิดลบ	สังเกตและยอมรับความคิดโดยไม่ตัดสิน
เน้นไปที่	การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม	การฝึกสติและความตระหนักรู้
ใช้กับ	ซึมเศร้า วิตกกังวล PTSD	ป้องกันการกลับเป็นซ้ำของซึมเศร้า

 MBCT ไม่ได้พยายามเปลี่ยนแปลงความคิด แต่ช่วยให้ผู้ป่วย “อยู่กับมัน” และเรียนรู้ที่จะไม่ปล่อยให้ความคิดลบควบคุมอารมณ์ของตนเอง

 CBT เหมาะกับการรักษาผู้ป่วยที่กำลังมีภาวะซึมเศร้า ในขณะที่ MBCT มักใช้เพื่อป้องกันการกลับเป็นซ้ำ

(2) หลักการทำงานของ MBCT

MBCT ใช้เทคนิค การฝึกสติ (Mindfulness Meditation) และ การบำบัดทางความคิด เพื่อช่วยให้ผู้ป่วยเรียนรู้ที่จะรับมือกับอาการซึมเศร้าอย่างมีประสิทธิภาพ โดยมีองค์ประกอบสำคัญดังนี้:

(2.1) การฝึกสติ (Mindfulness Meditation)

• ฝึกให้ผู้ป่วยตระหนักรู้ถึง ความคิดและอารมณ์ของตัวเองโดยไม่ตัดสิน
• ใช้วิธีเช่น การสังเกตลมหายใจ การสแกนร่างกาย และการฝึกสมาธิ
• ช่วยลด ภาวะคิดวนซ้ำ (Rumination) ซึ่งเป็นปัจจัยสำคัญที่ทำให้โรคซึมเศร้ากลับมาเป็นซ้ำ

(2.2) การยอมรับ (Acceptance) และการปล่อยวาง (Letting Go)

• สอนให้ผู้ป่วย อยู่กับปัจจุบัน แทนที่จะจมอยู่กับอดีตหรือกังวลเกี่ยวกับอนาคต
• ฝึกให้ผู้ป่วยเรียนรู้ว่า ความคิดลบเป็นเพียง “ความคิด” ไม่ใช่ “ความจริง”

(2.3) การฝึกตอบสนองต่อความคิดลบอย่างมีสติ

• ผู้ป่วยเรียนรู้ที่จะสังเกต Cognitive Distortions (การบิดเบือนทางความคิด) และ เปลี่ยนแปลงวิธีตอบสนอง
• ตัวอย่าง:

❌ “ฉันไม่มีใครรักเลย” → แทนที่จะปล่อยให้ความคิดนี้ครอบงำ ผู้ป่วยจะสังเกตและยอมรับว่ามันเป็นเพียงความคิด ไม่ใช่ข้อเท็จจริง

(3) ประสิทธิภาพของ MBCT ในการลดการกลับเป็นซ้ำของโรคซึมเศร้า

 ผลการศึกษาพบว่า:

• MBCT ลดโอกาสกลับเป็นซ้ำของโรคซึมเศร้าได้ถึง 43-50% โดยเฉพาะในผู้ที่เคยมีภาวะซึมเศร้ามากกว่า 3 ครั้ง
• MBCT มีประสิทธิภาพสูงสุดในผู้ป่วยที่มีภาวะคิดวนซ้ำ (Rumination) ซึ่งเป็นสาเหตุหลักของการกลับเป็นซ้ำ
• การใช้ MBCT ร่วมกับยาต้านเศร้า สามารถลดโอกาสกลับเป็นซ้ำของโรคซึมเศร้าได้ดีกว่าการใช้ยาเพียงอย่างเดียว

 หมายเหตุ: MBCT ได้รับการรับรองจาก NICE (National Institute for Health and Care Excellence) ให้เป็นแนวทางการรักษามาตรฐานสำหรับ การป้องกันโรคซึมเศร้ากลับเป็นซ้ำ

(4) ขั้นตอนในการฝึก MBCT

MBCT มักถูกออกแบบให้เป็นโปรแกรมฝึกฝน 8 สัปดาห์ ซึ่งประกอบด้วยเทคนิคหลักดังนี้:

(4.1) การสังเกตลมหายใจ (Breathing Awareness)

• ฝึกให้ผู้ป่วยเรียนรู้ การจดจ่ออยู่กับลมหายใจ
• ช่วยให้ควบคุมอารมณ์และลดความเครียด

(4.2) การสแกนร่างกาย (Body Scan Meditation)

• ฝึกให้ผู้ป่วยรับรู้ถึงความรู้สึกของร่างกาย
• ลดความตึงเครียดและช่วยให้จิตใจสงบ

(4.3) การฝึกสติในชีวิตประจำวัน (Mindful Living)

• ฝึกให้ผู้ป่วย ใช้สติในการทำกิจกรรมประจำวัน เช่น กินอาหาร อาบน้ำ เดิน

(4.4) การจดบันทึกความคิด (Thought Journal)

• ให้ผู้ป่วยเขียนบันทึกเกี่ยวกับความคิดและอารมณ์ของตัวเอง
• ช่วยให้ตระหนักถึงรูปแบบความคิดที่เป็นปัญหาและหาวิธีจัดการ

(5) MBCT เหมาะกับใคร?

• ✅ ผู้ที่เคยเป็นโรคซึมเศร้ามากกว่า 2-3 ครั้ง และต้องการป้องกันการกลับเป็นซ้ำ
• ✅ ผู้ที่มีแนวโน้มคิดวนซ้ำ (Rumination) และต้องการลดความคิดลบ
• ✅ ผู้ที่ต้องการลดการพึ่งพายาต้านเศร้าและต้องการแนวทางบำบัดระยะยาว

 MBCT ไม่เหมาะสำหรับ:
 ❌ ผู้ที่อยู่ในภาวะซึมเศร้ารุนแรงและยังไม่สามารถควบคุมอารมณ์ของตัวเองได้
 ❌ ผู้ที่มีภาวะโรคจิต (Psychosis) หรือโรคไบโพลาร์ขั้นรุนแรง

3.3 การรักษาด้วยวิธีอื่นๆ

3.3.1 ECT (Electroconvulsive Therapy) – การบำบัดด้วยกระแสไฟฟ้าในกรณีโรคซึมเศร้ารุนแรง

Electroconvulsive Therapy (ECT) หรือ การบำบัดด้วยกระแสไฟฟ้า เป็นหนึ่งในแนวทางการรักษาโรคซึมเศร้ารุนแรงที่ได้รับการยอมรับทางการแพทย์ แม้ว่าในอดีตจะมีภาพลักษณ์เชิงลบเกี่ยวกับการรักษาด้วย ECT แต่ในปัจจุบัน ECT ได้รับการปรับปรุงให้มีความปลอดภัยสูง และใช้ในกรณีที่ผู้ป่วยไม่ตอบสนองต่อวิธีการรักษาอื่นๆ

(1) ECT คืออะไร และทำงานอย่างไร?

 ECT เป็นกระบวนการรักษาที่ใช้กระแสไฟฟ้าอ่อนๆ กระตุ้นสมอง เพื่อช่วยปรับสมดุลสารเคมีในสมอง โดยกระแสไฟฟ้านี้จะทำให้เกิดอาการชักชั่วขณะ ซึ่งช่วยให้สมองเกิดการเปลี่ยนแปลงในระดับเซลล์ประสาท

✅ ECT ทำงานโดย:

• เพิ่มระดับสารสื่อประสาท (Neurotransmitters) เช่น เซโรโทนิน (Serotonin) และนอร์เอพิเนฟริน (Norepinephrine) ซึ่งช่วยบรรเทาอาการซึมเศร้า
• กระตุ้นการเจริญเติบโตของเซลล์สมองในบริเวณที่เกี่ยวข้องกับอารมณ์ เช่น Hippocampus และ Prefrontal Cortex
• ช่วยให้สมองปรับตัวและลดภาวะซึมเศร้าอย่างรวดเร็ว โดยเฉพาะในผู้ที่มีความเสี่ยงสูงต่อการฆ่าตัวตาย

 ECT ไม่ได้ใช้ไฟฟ้าแรงสูง และผู้ป่วยจะได้รับยาสลบและยาคลายกล้ามเนื้อก่อนการรักษา ดังนั้น ECT ในปัจจุบันมีความปลอดภัยและไม่ก่อให้เกิดความเจ็บปวด

(2) ECT ใช้รักษาในกรณีไหนบ้าง?

ECT ถูกใช้เป็นแนวทางการรักษาในกรณีที่ โรคซึมเศร้ามีความรุนแรงและไม่ตอบสนองต่อการรักษาด้วยยาและจิตบำบัด โดยเฉพาะในกรณีต่อไปนี้:

✅ ผู้ป่วยโรคซึมเศร้ารุนแรง (Severe Major Depression) ที่ไม่ตอบสนองต่อยาต้านเศร้าหลายชนิด
✅ ผู้ป่วยที่มีความเสี่ยงสูงต่อการฆ่าตัวตาย (High Suicide Risk) และต้องการผลการรักษาอย่างรวดเร็ว
✅ ผู้ป่วยที่มีอาการซึมเศร้าพร้อมอาการทางจิต (Psychotic Depression) เช่น อาการหลงผิด หรือประสาทหลอน
✅ ผู้ป่วยที่ไม่สามารถใช้ยาต้านเศร้าได้ เช่น ผู้ที่มีปัญหาตับ ไต หรือหญิงตั้งครรภ์ที่ต้องการหลีกเลี่ยงผลข้างเคียงจากยา
✅ ผู้ป่วยที่มีอาการซึมเศร้ารุนแรงร่วมกับโรคไบโพลาร์ และไม่ตอบสนองต่อ Mood Stabilizers

(3) กระบวนการทำ ECT เป็นอย่างไร?

 กระบวนการทำ ECT มีดังนี้:

1. ผู้ป่วยได้รับการตรวจร่างกายและตรวจคลื่นไฟฟ้าหัวใจ (ECG) เพื่อประเมินความปลอดภัย
2. ให้ยาสลบและยาคลายกล้ามเนื้อ เพื่อป้องกันอาการเกร็งและทำให้ผู้ป่วยไม่รู้สึกตัว
3. กระแสไฟฟ้าถูกปล่อยไปยังสมองผ่านขั้วไฟฟ้าบริเวณศีรษะ เป็นระยะเวลา 5-10 วินาที
4. เกิดอาการชักชั่วขณะ (Seizure) ประมาณ 20-60 วินาที ซึ่งช่วยให้สมองเกิดการเปลี่ยนแปลงทางเคมี
5. ผู้ป่วยฟื้นตัวจากยาสลบภายใน 5-10 นาที และสามารถกลับบ้านได้ภายในวันเดียวกัน

 ECT มักทำเป็นชุด ประมาณ 6-12 ครั้ง (2-3 ครั้งต่อสัปดาห์) ขึ้นอยู่กับอาการของผู้ป่วย

(4) ประสิทธิภาพของ ECT ในการรักษาโรคซึมเศร้า

 จากการศึกษาพบว่า:

• ECT มีประสิทธิภาพสูงมาก โดยสามารถช่วยให้อาการซึมเศร้าดีขึ้นได้ถึง 70-90% ในผู้ป่วยที่ไม่ตอบสนองต่อการรักษาอื่น
• ECT ช่วยลดความเสี่ยงต่อการฆ่าตัวตายได้อย่างมีนัยสำคัญ โดยเฉพาะในผู้ป่วยที่มีอาการรุนแรง
• ECT ให้ผลลัพธ์เร็วมาก โดยผู้ป่วยบางรายสามารถเห็นการเปลี่ยนแปลงของอารมณ์ภายใน 1-2 สัปดาห์

 หมายเหตุ: แม้ว่า ECT จะให้ผลลัพธ์ที่ดี แต่ก็ต้องทำร่วมกับ ยาและการบำบัดทางจิตวิทยา เพื่อป้องกันการกลับมาเป็นซ้ำ

 

(5) ผลข้างเคียงของ ECT มีอะไรบ้าง?

แม้ว่า ECT จะเป็นการรักษาที่ปลอดภัยในปัจจุบัน แต่ก็อาจมีผลข้างเคียงบางอย่าง ได้แก่:

✅ ผลข้างเคียงชั่วคราว (พบได้บ่อย):

• ปวดศีรษะ วิงเวียน คลื่นไส้
• ความจำขาดหายช่วงสั้น (Retrograde Amnesia) เช่น ลืมเหตุการณ์ก่อนและหลังทำ ECT ไปชั่วคราว
• อาการอ่อนเพลีย หรือสับสนหลังตื่นจากยาสลบ

✅ ผลข้างเคียงระยะยาว (พบน้อยมาก):

• ปัญหาด้านความจำในบางกรณี (แต่โดยปกติจะฟื้นตัวภายใน 6 เดือน)
• ในผู้สูงอายุหรือผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม อาจมีความเสี่ยงด้าน Cognitive Impairment

 หมายเหตุ: ECT ไม่ได้ทำให้สมองเสียหาย และการสูญเสียความจำชั่วคราวมักเป็นอาการที่เกิดขึ้นชั่วคราว

(6) ข้อดีและข้อเสียของ ECT

✅ ข้อดีของ ECT:

• เห็นผลเร็ว เหมาะสำหรับผู้ที่ต้องการการรักษาเร่งด่วน
• มีประสิทธิภาพสูงมาก (70-90% ของผู้ป่วยมีอาการดีขึ้น)
• เหมาะสำหรับผู้ป่วยที่ไม่ตอบสนองต่อยา
• ลดความเสี่ยงต่อการฆ่าตัวตาย

❌ ข้อเสียของ ECT:

• ต้องทำซ้ำหลายครั้ง และต้องได้รับการดูแลจากแพทย์เฉพาะทาง
• อาจมีผลข้างเคียงเรื่องความจำขาดหายช่วงสั้น
• ต้องใช้ยาสลบ ซึ่งอาจมีความเสี่ยงในผู้ป่วยที่มีโรคหัวใจหรือปัญหาระบบทางเดินหายใจ

3.3.2 TMS (Transcranial Magnetic Stimulation) – การกระตุ้นสมองด้วยคลื่นแม่เหล็ก

Transcranial Magnetic Stimulation (TMS) เป็นเทคนิคที่ใช้ สนามแม่เหล็กความเข้มสูง กระตุ้นสมองเพื่อรักษาโรคซึมเศร้า โดยเฉพาะในผู้ป่วยที่ไม่ตอบสนองต่อยาต้านเศร้าและการบำบัดทางจิตวิทยา TMS ได้รับการรับรองจาก FDA และองค์การอนามัยโลก (WHO) ว่าเป็นทางเลือกในการรักษาโรคซึมเศร้าที่ปลอดภัยและมีประสิทธิภาพ

(1) TMS คืออะไร และทำงานอย่างไร?

TMS เป็นการรักษาที่ใช้ คลื่นแม่เหล็กกำลังสูงกระตุ้นสมองส่วนที่เกี่ยวข้องกับอารมณ์ โดยเฉพาะ Prefrontal Cortex ซึ่งมีบทบาทสำคัญในการควบคุมอารมณ์และพฤติกรรม

✅ หลักการทำงานของ TMS:

• ใช้ขดลวดแม่เหล็กไฟฟ้าวางบนหนังศีรษะของผู้ป่วย
• ส่งคลื่นแม่เหล็กความเข้มสูงเข้าไปกระตุ้นเซลล์ประสาทที่เกี่ยวข้องกับภาวะซึมเศร้า
• คลื่นแม่เหล็กกระตุ้นการทำงานของ เซลล์ประสาท (Neurons) และเพิ่มระดับ สารสื่อประสาท (Neurotransmitters) เช่น เซโรโทนิน (Serotonin) และโดปามีน (Dopamine)
• ช่วยให้วงจรสมองที่ทำงานผิดปกติในโรคซึมเศร้ากลับมาทำงานปกติ

 TMS แตกต่างจาก ECT อย่างไร?

คุณสมบัติ	TMS	ECT
วิธีการทำงาน	ใช้คลื่นแม่เหล็กกระตุ้นสมอง	ใช้กระแสไฟฟ้ากระตุ้นสมอง
ผู้ป่วยต้องใช้ยาสลบหรือไม่?	❌ ไม่ต้องใช้ยาสลบ	✅ ต้องใช้ยาสลบ
มีอาการชักจากการรักษาหรือไม่?	❌ ไม่มีอาการชัก	✅ เกิดอาการชักควบคุมได้
ผลข้างเคียงด้านความจำ	❌ ไม่มีผลกระทบต่อความจำ	⚠️ อาจมีความจำขาดหายช่วงสั้น
ระยะเวลาการรักษา	4-6 สัปดาห์ (5 วัน/สัปดาห์)	6-12 ครั้ง (2-3 ครั้ง/สัปดาห์)
เหมาะสำหรับ	ผู้ป่วยที่ดื้อต่อยาและไม่ต้องการ ECT	ผู้ป่วยซึมเศร้ารุนแรงหรือมีความเสี่ยงฆ่าตัวตายสูง

 ข้อดีของ TMS:

• ไม่ต้องใช้ยาสลบ ผู้ป่วยสามารถทำการรักษาและกลับบ้านได้ทันที
• ไม่มีผลข้างเคียงต่อความจำ ต่างจาก ECT
• เป็นวิธีที่ไม่รุกล้ำร่างกาย ไม่มีความเสี่ยงจากการใช้ยา

 ข้อเสียของ TMS:

• ต้องใช้เวลารักษาต่อเนื่อง 4-6 สัปดาห์

• ผลลัพธ์อาจไม่ชัดเจนในบางราย และต้องรักษาซ้ำในระยะยาว

• มีค่าใช้จ่ายค่อนข้างสูงกว่าการใช้ยา

(2) ผลการศึกษาเกี่ยวกับ TMS

 จากการศึกษาพบว่า:

• TMS ช่วยให้อาการซึมเศร้าดีขึ้นได้ 50-60% ในผู้ป่วยที่ไม่ตอบสนองต่อยาต้านเศร้า
• ประมาณ 30% ของผู้ป่วยที่ได้รับ TMS มีอาการหายขาด (Remission)
• TMS มีประสิทธิภาพสูงกว่า “ยาต้านเศร้าเพียงอย่างเดียว” ในผู้ป่วยที่เคยใช้ยาแล้วไม่ได้ผล

 กรณีศึกษา:
  งานวิจัยจาก Journal of Clinical Psychiatry พบว่า TMS มีประสิทธิภาพเทียบเท่ากับ ECT ในผู้ป่วยที่ไม่ตอบสนองต่อยา โดยมีผลข้างเคียงน้อยกว่า
  การศึกษาของ American Journal of Psychiatry ระบุว่า TMS ช่วยลดอาการซึมเศร้าในระยะยาวได้ดีกว่าการใช้ยาต้านเศร้าเพียงอย่างเดียว

(3) การทำ TMS ใช้เวลากี่ครั้งจึงเห็นผล?

✅ โปรแกรมการรักษา TMS ทั่วไป:

• ระยะเวลา: 4-6 สัปดาห์
• ความถี่: 5 ครั้งต่อสัปดาห์ (วันละ 30-40 นาที)
• จำนวนครั้งที่แนะนำ: 20-30 ครั้ง

 หมายเหตุ:

• ผู้ป่วยบางรายอาจต้องทำ “Maintenance TMS” หรือการกระตุ้นซ้ำในอนาคต
• หากผู้ป่วยตอบสนองดี อาการซึมเศร้าอาจดีขึ้นภายใน 2-4 สัปดาห์แรก

(4) ข้อควรระวังและข้อจำกัดของ TMS

✅ TMS ปลอดภัยสำหรับผู้ป่วยส่วนใหญ่ แต่มีข้อจำกัดดังนี้:
 ❌ ผู้ที่มีโลหะฝังในศีรษะหรือสมอง เช่น ขดลวดหลอดเลือดสมอง (Aneurysm Clip) ห้ามทำ TMS
 ❌ ผู้ที่เป็นโรคลมชัก (Epilepsy) อาจมีความเสี่ยงสูงต่อการเกิดอาการชัก
 ❌ ผลลัพธ์ของ TMS อาจแตกต่างกันไปในแต่ละบุคคล และบางรายอาจต้องใช้วิธีรักษาอื่นร่วมด้วย

แนวทางการรักษาโรคซึมเศร้า – การแบ่งระยะของการรักษา

โรคซึมเศร้าเป็นภาวะที่สามารถรักษาได้ แต่ต้องอาศัยกระบวนการรักษาอย่างเป็นระบบ โดยทั่วไปแล้ว การรักษาโรคซึมเศร้าแบ่งออกเป็น 3 ระยะหลัก ซึ่งมีเป้าหมายและแนวทางที่แตกต่างกันไป

3.4 ปัจจัยที่มีผลต่อการเลือกแนวทางการรักษา

แพทย์จะเลือกแนวทางการรักษาตาม ปัจจัยของแต่ละบุคคล เช่น

3.4.1 ความรุนแรงของอาการ

• อาการซึมเศร้าเล็กน้อยถึงปานกลาง: อาจเลือกใช้ การรักษาด้วยยา หรือ การรักษาด้วยจิตบำบัด (CBT, MBCT) อย่างใดอย่างหนึ่งได้ หรือในบางกรณี อาจใช้ร่วมกันเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพการรักษา ขึ้นอยู่กับการประเมินของแพทย์และความต้องการของผู้ป่วย
• อาการซึมเศร้ารุนแรง: มักต้องใช้ ยาต้านเศร้า ควบคู่กับ จิตบำบัด
• อาการซึมเศร้ารุนแรงมาก (Severe Depression): อาจพิจารณา ECT หรือ TMS ในกรณีที่ไม่ตอบสนองต่อยา

3.4.2 ประวัติการเป็นโรคซึมเศร้า

• ผู้ที่เคยเป็นซึมเศร้ามาก่อนและหายไปนาน อาจไม่ต้องใช้ยาต่อเนื่อง
• ผู้ที่เคยเป็นซ้ำหลายครั้ง อาจต้องใช้ยาระยะยาวเพื่อป้องกันการเกิดซ้ำ

3.4.3 ปัจจัยทางชีวภาพและสิ่งแวดล้อม

• ผู้ที่มี ประวัติครอบครัวเป็นโรคซึมเศร้า อาจมีแนวโน้มต้องใช้ยาเป็นเวลานาน
• ปัจจัยทางสังคมและสิ่งแวดล้อม เช่น ความเครียดจากงานหรือปัญหาครอบครัว อาจต้องการ การทำจิตบำบัดควบคู่กับการรักษาด้วยยา

 

4.ระยะของการรักษาโรคซึมเศร้า

4.1 Acute Phase (ระยะเฉียบพลัน) – การลดอาการซึมเศร้าให้เร็วที่สุด

✅ เป้าหมาย: ลดอาการซึมเศร้าให้ได้มากที่สุดภายใน 6-12 สัปดาห์แรก เพื่อให้ผู้ป่วยสามารถกลับมาใช้ชีวิตประจำวันได้
✅ แนวทางการรักษา:

• การใช้ ยาต้านเศร้า (Antidepressants) โดยแพทย์จะเลือกกลุ่มยาที่เหมาะสมกับผู้ป่วย
• การทำ จิตบำบัด (Psychotherapy) เช่น CBT (Cognitive Behavioral Therapy)
• การปรับพฤติกรรมและการใช้เทคนิคจัดการความเครียด

 หมายเหตุ: ในกรณีที่ผู้ป่วยมีความเสี่ยงต่อการฆ่าตัวตาย หรือมีอาการรุนแรงมาก อาจพิจารณา การรักษาในโรงพยาบาล (Inpatient Treatment) หรือใช้วิธีการรักษาที่ให้ผลเร็ว เช่น ECT (Electroconvulsive Therapy)

4.2 Continuation Phase (ระยะคงสภาพ) – ป้องกันอาการกลับมาเป็นซ้ำ

✅ เป้าหมาย: รักษาอาการให้คงที่และป้องกันอาการซึมเศร้ากลับมาเป็นซ้ำในช่วง 4-9 เดือนถัดไป
✅ แนวทางการรักษา:

• การใช้ยาต้านเศร้าอย่างต่อเนื่อง แม้ว่าอาการจะดีขึ้นแล้ว แพทย์มักจะแนะนำให้ใช้ยาอย่างน้อย 6 เดือนถึง 1 ปี เพื่อป้องกันการกลับมาเป็นซ้ำ
• การติดตามผลและการปรับยา: หากผู้ป่วยมีอาการดีขึ้น อาจมีการปรับขนาดยาหรือวางแผนการหยุดยาแบบค่อยเป็นค่อยไป
• การทำจิตบำบัดต่อเนื่อง: เช่น CBT หรือ MBCT เพื่อเสริมสร้างทักษะในการจัดการกับความคิดลบและป้องกันการกลับมาเป็นซ้ำ

 หมายเหตุ: หากผู้ป่วยหยุดยาเร็วเกินไป มีโอกาสสูงถึง 50-80% ที่อาการซึมเศร้าจะกลับมาเป็นซ้ำ

4.3 Maintenance Phase (ระยะป้องกันระยะยาว) – ป้องกันการกลับเป็นซ้ำในอนาคต

✅ เป้าหมาย: ป้องกันอาการซึมเศร้าในระยะยาว โดยเฉพาะในผู้ที่มี ภาวะซึมเศร้าเรื้อรัง หรือมีประวัติเป็นซ้ำบ่อย
✅ แนวทางการรักษา:

• การใช้ยาต้านเศร้าในระยะยาว (ในกรณีที่เคยมีอาการซึมเศร้ารุนแรง หรือเป็นซ้ำหลายครั้ง)
• การทำจิตบำบัดเป็นระยะ: เพื่อช่วยให้ผู้ป่วยสามารถจัดการกับปัจจัยที่กระตุ้นให้เกิดอาการซึมเศร้าได้
• การเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมและไลฟ์สไตล์: เช่น การออกกำลังกาย การทำสมาธิ และการปรับปรุงรูปแบบการใช้ชีวิต

 หมายเหตุ: ผู้ที่มีอาการซึมเศร้าเรื้อรัง (Dysthymia) หรือมีอาการเป็นซ้ำมากกว่า 2 ครั้ง อาจต้องใช้ยาต้านเศร้าต่อเนื่องหลายปี หรือบางกรณีอาจต้องใช้ตลอดชีวิต

5.อัตราการหายขาดและโอกาสกลับมาเป็นซ้ำของโรคซึมเศร้า

โรคซึมเศร้าเป็นภาวะที่สามารถรักษาให้ดีขึ้นได้ แต่ก็มีโอกาสกลับมาเป็นซ้ำอีกได้เช่นกัน ข้อมูลทางสถิติพบว่า ผู้ป่วยจำนวนมากสามารถฟื้นตัวจากภาวะซึมเศร้าได้ แต่ต้องได้รับการรักษาอย่างเหมาะสมและต่อเนื่อง

5.1 อัตราการหายขาดของโรคซึมเศร้า

 ผู้ป่วยโรคซึมเศร้าประมาณ 50-60% ที่ได้รับการรักษาด้วย ยาต้านเศร้า (Antidepressants) หรือ จิตบำบัด (CBT/MBCT) อย่างเหมาะสมสามารถฟื้นตัวจากอาการซึมเศร้าได้ภายใน 6-12 เดือนแรก

 ในกรณีที่ใช้ยาต้านเศร้าควบคู่กับการบำบัดทางจิตวิทยา อัตราการฟื้นตัวสามารถเพิ่มขึ้นเป็น 70-80%

 อย่างไรก็ตาม ประมาณ 20-30% ของผู้ป่วยยังคงมีอาการบางส่วน (Residual Symptoms) แม้ว่าจะได้รับการรักษาครบถ้วน ซึ่งอาจต้องการการรักษาระยะยาว

 หมายเหตุ:อัตราการฟื้นตัวขึ้นอยู่กับ ประเภทของโรคซึมเศร้า ความรุนแรง และการตอบสนองต่อการรักษา

• ผู้ป่วยที่ได้รับการรักษาในระยะแรกเริ่ม มีแนวโน้มที่จะฟื้นตัวได้เร็วและมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น

5.2 อัตราการกลับมาเป็นซ้ำของโรคซึมเศร้า

แม้ว่าผู้ป่วยจำนวนมากจะสามารถฟื้นตัวจากภาวะซึมเศร้าได้ แต่ โรคซึมเศร้ามีแนวโน้มกลับมาเป็นซ้ำได้สูง โดยเฉพาะหากไม่มีการรักษาต่อเนื่อง

 ข้อมูลทางสถิติพบว่า:

• 50-85% ของผู้ป่วยที่เคยเป็นซึมเศร้า มีโอกาสกลับมาเป็นซ้ำอีกครั้งในชีวิต
• ประมาณ 50% ของผู้ที่เคยเป็นซึมเศร้า 1 ครั้ง จะมีโอกาสกลับมาเป็นซ้ำอีก
• หากเคยเป็นซึมเศร้ามากกว่า 2 ครั้ง โอกาสกลับมาเป็นซ้ำเพิ่มเป็น 70-90%

 ผู้ป่วยที่มีความเสี่ยงสูงต่อการกลับเป็นซ้ำ ได้แก่:
 ✔️ ผู้ที่เคยมีอาการซึมเศร้ามากกว่า 2 ครั้ง
 ✔️ ผู้ที่มีประวัติครอบครัวเป็นโรคซึมเศร้า
 ✔️ ผู้ที่หยุดยาเร็วกว่าที่แพทย์แนะนำ
 ✔️ ผู้ที่มีภาวะซึมเศร้าเรื้อรัง (Dysthymia)
 ✔️ ผู้ที่มีปัจจัยกระตุ้น เช่น ความเครียดเรื้อรัง การสูญเสีย หรือปัญหาครอบครัว

5.3 ปัจจัยที่ส่งผลต่อการฟื้นตัวหรือการกลับเป็นซ้ำ

 ปัจจัยที่ช่วยให้ผู้ป่วยฟื้นตัวได้ดี:
 ✅ การเข้ารับการรักษาเร็ว และปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์
 ✅ การใช้ยาต้านเศร้าและ/หรือการบำบัดทางจิตวิทยาอย่างต่อเนื่อง
 ✅ การได้รับการสนับสนุนจากครอบครัวและสังคม
 ✅ การดูแลสุขภาพกายและจิตใจ เช่น การออกกำลังกาย การทำสมาธิ

 ปัจจัยที่เพิ่มโอกาสการกลับเป็นซ้ำ:
 ❌ หยุดยาต้านเศร้าก่อนกำหนด
 ❌ ความเครียดสะสม หรือมีเหตุการณ์กระทบจิตใจรุนแรง
 ❌ มีโรคทางจิตเวชอื่นร่วม เช่น โรควิตกกังวล หรือ Bipolar Disorder
 ❌ การใช้สารเสพติดหรือแอลกอฮอล์

5.4 การป้องกันการกลับเป็นซ้ำของโรคซึมเศร้า

 แนวทางสำคัญในการลดโอกาสกลับเป็นซ้ำ ได้แก่:

(1) การใช้ยาต้านเศร้าอย่างต่อเนื่อง

• ผู้ที่เป็นซึมเศร้าครั้งแรก ควรใช้ยาอย่างน้อย 6-12 เดือน
• ผู้ที่เคยมีอาการซึมเศร้ามากกว่า 2 ครั้ง อาจต้องใช้ยา 1-2 ปี หรือมากกว่านั้น
• ในบางกรณีที่เป็นซึมเศร้าเรื้อรัง แพทย์อาจพิจารณาให้ใช้ยา ตลอดชีวิต

(2) การทำจิตบำบัดระยะยาว

• CBT และ MBCT สามารถช่วยให้ผู้ป่วยเรียนรู้วิธีรับมือกับความคิดลบและป้องกันการกลับเป็นซ้ำ

• การฝึก Mindfulness และการฝึกสติ สามารถช่วยลดความเครียดและความวิตกกังวล

(3) การเปลี่ยนแปลงไลฟ์สไตล์

• การออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ (ช่วยเพิ่มสารเซโรโทนินในสมอง)
• การนอนหลับให้เพียงพอ และหลีกเลี่ยงแอลกอฮอล์
• การหาเครือข่ายสนับสนุน เช่น ครอบครัว เพื่อน หรือกลุ่มช่วยเหลือผู้ป่วยซึมเศร้า

(4)ความสำคัญของการปฏิบัติตามแนวทางการรักษา

หนึ่งในสาเหตุที่ทำให้โรคซึมเศร้ากลับมาเป็นซ้ำบ่อย คือ ผู้ป่วยหยุดการรักษาก่อนกำหนด ซึ่งอาจเกิดจาก:

คิดว่าอาการดีขึ้นแล้ว ไม่จำเป็นต้องใช้ยาต่อ

• กังวลเกี่ยวกับผลข้างเคียงของยา

• ไม่ได้รับคำแนะนำที่ชัดเจนเกี่ยวกับระยะเวลาการรักษา

 ข้อควรระวัง: การหยุดยาเองโดยไม่ได้ปรึกษาแพทย์ อาจทำให้เกิด Withdrawal Symptoms (อาการถอนยา) เช่น ปวดศีรษะ วิตกกังวล เวียนศีรษะ หรืออารมณ์แปรปรวน และเพิ่มโอกาสที่โรคซึมเศร้าจะกลับมาเป็นซ้ำ

6.การรักษาแบบผู้ป่วยใน เมื่อไหร่ที่จำเป็นต้องนอนโรงพยาบาล

Indications สำหรับการแอดมิทโรงพยาบาลในกรณีโรคซึมเศร้า

โรคซึมเศร้าส่วนใหญ่สามารถรักษาได้โดยการพบแพทย์นอกโรงพยาบาล (Outpatient Care) แต่ในบางกรณีที่มีอาการรุนแรง การเข้ารับการรักษาในโรงพยาบาล (Inpatient Care หรือ Admission) เป็นสิ่งจำเป็นเพื่อให้ผู้ป่วยได้รับการดูแลอย่างใกล้ชิดและปลอดภัย

6.1 เมื่อใดที่ผู้ป่วยโรคซึมเศร้าควรเข้ารับการรักษาในโรงพยาบาล?

✅ การแอดมิทในโรงพยาบาลมีความจำเป็นในกรณีที่ผู้ป่วยมีความเสี่ยงสูงต่อชีวิต หรือไม่สามารถดูแลตัวเองได้ โดยสามารถแบ่งออกเป็น 3 สถานการณ์หลัก:

1. มีความเสี่ยงต่อการฆ่าตัวตาย (Suicidal Risk)
2. มีอาการซึมเศร้ารุนแรงและไม่สามารถดูแลตัวเองได้ (Severe Functional Impairment)
3. มีอาการซึมเศร้าพร้อมอาการทางจิต (Psychotic Depression)

6.2 สัญญาณที่บ่งชี้ถึงความจำเป็นในการแอดมิทโรงพยาบาล

(1) มีความเสี่ยงต่อการฆ่าตัวตาย (Suicidal Risk)

• ผู้ป่วยที่มีความเสี่ยงสูงต่อการฆ่าตัวตายควรได้รับการรักษาในโรงพยาบาลทันที โดยสัญญาณที่ต้องระวัง ได้แก่:
• มีความคิดฆ่าตัวตายซ้ำๆ (Recurrent Suicidal Thoughts)
• มีแผนการหรือเตรียมการฆ่าตัวตาย (Suicide Plan & Intent) เช่น เก็บยา กำหนดวันฆ่าตัวตาย
• พยายามฆ่าตัวตายแล้ว (Suicide Attempt)
• มีภาวะหมดหวังรุนแรง (Severe Hopelessness) และมองไม่เห็นทางออก
• ผู้ป่วยไม่มีเครือข่ายสนับสนุน (Lack of Social Support) เช่น อยู่คนเดียว ไม่มีคนดูแล

• กรณีที่ต้องแอดมิททันที:
• ผู้ป่วยที่มี แผนและความตั้งใจฆ่าตัวตายแน่นอน (Suicide Plan & High Intent)
• ผู้ป่วยที่เพิ่งพยายามฆ่าตัวตาย และยังมีความคิดฆ่าตัวตายอยู่
• ผู้ป่วยที่มีอาการซึมเศร้ารุนแรงจนไม่สามารถควบคุมตนเองได้

(2)มีอาการซึมเศร้ารุนแรงและไม่สามารถดูแลตัวเองได้ (Severe Functional Impairment)

หากผู้ป่วยมีอาการซึมเศร้ารุนแรงจนไม่สามารถดำเนินชีวิตได้ปกติ ควรได้รับการรักษาในโรงพยาบาล ตัวอย่างอาการ ได้แก่:

• ไม่ยอมกินอาหาร หรือมีน้ำหนักลดลงอย่างรุนแรง (Severe Weight Loss & Anorexia)
• ไม่สามารถดูแลสุขอนามัยส่วนตัวได้ (Poor Self-Care & Neglect of Hygiene) เช่น ไม่อาบน้ำ ไม่ลุกจากเตียง
• ไม่สามารถทำกิจวัตรประจำวันได้ (Inability to Perform ADLs – Activities of Daily Living) เช่น ไม่สามารถลุกจากเตียงเพื่อไปห้องน้ำ
• ซึมเศร้าและมีภาวะเฉื่อยชา (Severe Psychomotor Retardation) เช่น ไม่พูด ไม่โต้ตอบ
• มีปัญหาการนอนไม่หลับรุนแรง (Severe Insomnia) จนกระทบต่อสุขภาพจิต

 กรณีที่ต้องแอดมิททันที:
  ผู้ป่วยที่มีภาวะซึมเศร้าจนไม่กินอาหาร และเสี่ยงต่อภาวะขาดสารอาหาร (Malnutrition)
  ผู้ป่วยที่มีภาวะขาดน้ำรุนแรงจากการไม่ดื่มน้ำ (Dehydration)
  ผู้ป่วยที่ไม่สามารถสื่อสารหรือโต้ตอบได้เลย

(3) มีอาการซึมเศร้าพร้อมอาการทางจิต (Psychotic Depression)

• โรคซึมเศร้าที่มีอาการทางจิตเป็นภาวะที่ต้องรักษาในโรงพยาบาล เนื่องจากอาจเป็นอันตรายต่อตัวเองและผู้อื่น ลักษณะอาการที่พบได้ ได้แก่:
•  อาการหลงผิด (Delusions) เช่น เชื่อว่าตนเองทำผิดร้ายแรง หรือมีคนพยายามทำร้ายตนเอง
•  อาการประสาทหลอน (Hallucinations) เช่น ได้ยินเสียงสั่งให้ทำร้ายตัวเอง
•  อาการหวาดระแวงรุนแรง (Paranoia) หรือพฤติกรรมแปลกประหลาด

 กรณีที่ต้องแอดมิททันที:
  ผู้ป่วยที่มีอาการทางจิตรุนแรง และไม่สามารถรับรู้ความเป็นจริงได้
  ผู้ป่วยที่มีอาการหลงผิดเกี่ยวกับการฆ่าตัวตาย (Delusional Suicidality)

6.3 ขั้นตอนการรักษาผู้ป่วยโรคซึมเศร้าในโรงพยาบาล

✅ 1. การประเมินความเสี่ยง (Risk Assessment)

• แพทย์จะใช้เครื่องมือวัดระดับความเสี่ยง เช่น Columbia-Suicide Severity Rating Scale (C-SSRS)
• ประเมินความสามารถในการดูแลตนเอง

✅ 2. การรักษาในโรงพยาบาล (Inpatient Treatment)

• ใช้ ยาต้านเศร้า (Antidepressants) และยากลุ่ม Antipsychotics ในกรณีมีอาการทางจิต
• บำบัดด้วย CBT, DBT (Dialectical Behavior Therapy) และ MBCT
• ดูแลเรื่องโภชนาการและการพักผ่อน

✅ 3. การเตรียมแผนดูแลหลังออกจากโรงพยาบาล (Discharge Planning)

• จัดทำแผนการรักษาต่อเนื่อง (Outpatient Follow-up)
• ให้ความรู้เกี่ยวกับ การรับมือกับความเครียดและการป้องกันการกลับเป็นซ้ำ
• เชื่อมโยงผู้ป่วยเข้ากับกลุ่มสนับสนุน เช่น Peer Support Groups

6.4 การดูแลผู้ป่วยโรคซึมเศร้าที่มีแนวโน้มฆ่าตัวตาย

✅ แนวทางการดูแลในโรงพยาบาลสำหรับผู้ป่วยเสี่ยงฆ่าตัวตาย:

• การเฝ้าระวังอย่างใกล้ชิด (Suicide Watch) ระดับ 24 ชั่วโมง
• งดอุปกรณ์ที่อาจเป็นอันตราย เช่น เชือก มีด ยาเกินขนาด
• ให้การบำบัดทางจิตวิทยา เช่น CBT-Based Suicide Prevention Therapy
• สร้างเครือข่ายสนับสนุน (Family & Social Support)

 หลังออกจากโรงพยาบาล ควรมีการติดตามผลอย่างใกล้ชิด และให้ผู้ป่วยได้รับความช่วยเหลืออย่างต่อเนื่อง

หวังว่าบทความนี้จะทำให้ท่านผู้อ่านได้เข้าใจโรคซึมเศร้าในแง่มุมต่างๆได้ละเอียดและลึกซึ้งขึ้น หากพบว่าคนใกล้ชิดหรือตนเองมีอาการสงสัยว่าอาจจะเป็นโรคซึมเศร้าควรรีบมาปรึกษาจิตแพทย์ครับ